De Schatkamer van Ellen ten Damme
Unieke, vaak nooit getoonde kunstwerken uit privécollecties tentoongesteld in een spannend en kleurrijk decor. De ‘Schatkamer van Ellen ten Damme’ brengt je terug naar de baroktijd, een periode van pracht en praal waarin de kunst floreerde.
De schatkamer is tevens een knipoog naar haar theatertour onder de naam Barock. De expositie verbeeldt haar visie op de kunst uit de barokperiode met de tulp als rode draad. Voor deze tentoonstelling – in nauwe samenwerking met theater Floralis tot stand gekomen – heeft Ellen ten Damme een bezoek gebracht aan verscheidene kunstliefhebbers en verzamelaars.
Zo begon het
Het idee voor ‘de Schatkamer van…’ komt van Frank Schermer Voest die naast musicus ook antiquair (geweest). Nu is hij directeur van Theater Floralis. Hij beschikt over een netwerk van zgn BN-ers en heeft veel kennis van antieke kunst en antiek meubilair. Hij kwam en komt bij heel veel klanten thuis en weet daardoor waar zich de mooie spullen bevinden. Veel van die voorwerpen hebben museale waarde, maar zijn nog nooit publiekelijk tentoongesteld. Frank dacht: “als we nou eens een tentoonstelling maken van al de prachtige dingen en door bekende Nederlanders een persoonlijke selectie te laten maken uit een serie van een kleine 146 items…” De eerste BN-er werd Ellen ten Damme, zij koos aanvankelijk wel 70 stukken uit, daarvan staan er nu uiteindelijk 34 in de Schatkamer.
Ellen ten Damme heeft gekozen wat ze móói vond, pas later hoorde ze de verhalen en de context.
Op zijn zoektocht naar geschikte kunstvoorwerpen voor de Schatkamer, kwam Frank in contact met Jan Six de tiende, telg uit een beroemde familie met een lange historie. Jan Six de Eerste was o.a. burgemeester van Amsterdam en bij hem kwamen Rembrandt, Spinoza en Vondel over de vloer. Hij was getrouwd met Margaretha Tulp, de dochter van professor Nicolaes Tulp. De oudste zoon van een nieuwe generatie Six kreeg en krijgt altijd de voornaam Jan.
Entree
De lessenaar
Privébezit (Frank Schermer Voest). Komt uit de periode van de Barok. Ellen ten Damme wilde hem graag hebben voor haar show, maar daarvoor was deze lessenaar te kwetsbaar. Ze heeft hem na laten maken.
Vitrines
Eerste vitrine links:
Set kandelaars (candelabers) , staan normaal gewoon op de schouw bij Jan Six thuis, maar speciaal voor deze tentoonstelling daarvan afgeplukt. 2 Kandelaars en 2 ornamenten. Marmer en verguld koper. 1780 “Louis Seize”. Let op de ramskoppen en de bloemen (tulpen)
Twee tinnen bekers uit de collectie Beekhuizen. Privébezit van Jan Beekhuizen, antiquair en expert van Kunst en Kitsch. Het is geen set, het zijn enkele stukken. De grote is uit ongeveer 1680, de kleine ongeveer 40 jaar jonger. Dat ze gegraveerd zijn met een tulpenmotief is heel erg zeldzaam
Tweede vitrine links:
Sieradenset in foedraal – favoriet van Ellen ten Damme. Het bijzondere van deze 18e eeuwse, Italiaanse (Victoriaanse) set is, dat hij helemaal compleet is en nog in het originele foedraal zit. Het foedraal is gemaakt van roggenhuid en komt uit Italie. De sieradenset is gemaakt in pietra dura (‘harde steen’), een techniek waarbij een steen wordt ingelegd met steenfragmenten van andere steensoorten en met verschillende kleuren (oa Lapis lazuli) Deze bewerking levert zeer duurzame en kleurechte versieringen op. De naam pietro dura is in zoverre misleidend dat niet alle stenen even hard zijn. Het veelgebruikte rode of oranje koraal is uiteraard geen steen.
Zilveren spiegel: 17e -eeuws, zeer zeldzaam. Helemaal gedecoreerd met tulpen. Mogelijk is het glas nieuw, want het ziet er niet verweerd uit. De initialen van de oorspronkelijke eigenaresse staan bovenin gegraveerd, maar wie dat is, is ongekend
Kristallen glas: 17e -eeuws, Boheems. We zien bloemen. Waarom staat op het kaartje dat het een ‘erotisch glas is? om dit te kunnen weten, moet je kijken naar het gevleugelde figuurtje aan de achterzijde. Dat is een naakt Amortje, god van de liefde, herkenbaar aan zijn pijlen. Amor roert/stampt in een ton, gevuld met melk, hij is aan het karnen, hij maakt boter. Het motto is: het beroeren verenigt. En wat verenigd is gaat niet meer los. Het is een glas gemaakt voor een bruiloft: twee geliefde worden één. Het glas staat symbool voor een gelukkig huwelijk plús een gelukkig liefdesleven.
Derde vitrine links:
Bloemenhouder uit de Collectie Witte Zwaan, handbeschilderd, heel zeldzaam
Kandelaars ook uit de Collectie Witte Zwaan. Handbeschilderd email. De ‘druppelvangers’, beschilderd met tulpjes, zitten er los op. Zeldzaam omdat hier een set staat.
Bruidsuikerschaaltje, uit de collectie Dreesman, heel zeldzaam, met die mooie tulp. Privébezit van verzamelaar en antiquair Jacques Fijnaut, hij wilde dit item met moeite uitlenen voor de tentoonstelling, want hij kijkt er zelf zo graag naar.
Bierpul ook privébezit van Jacques Fijnaut
De stoel van professor Tulp
Jan Six de 10e liep in 2010 met Wim Pijbes, toenmalig directeur, door het Rijksmuseum en daar viel zijn oog op deze stoel. Hij herkende hem: het was een 17e -eeuwse stoel uit het familiebezit van de Sixen. Hij behoorde ooit toe aan Nicolaes Tulp. Wim Pijbes vertelde dat dat klopte, maar dat de stoel door de familie Six meer dan 100 jaar geleden aan het Rijksmuseum in bruikleen was gegeven. Dan is het tijd dat de stoel weer thuis komt, zei Jan Six, en zo geschiedde.
Heel bijzonder dus dat hij deze stoel nu dus uitgeleend heeft aan museum de Zwarte Tulp, niet voor meer dan 100 jaar, maar toch zeker voor de duur van deze tentoonstelling.
Hoewel de stoel in het huis van de familie Six staat, waar ook de kleinkinderen van jan Six rondlopen (6 en 9 jaar) is dit een stoel die er alleen maar is om naar te kijken. Erop zitten is streng verboden!
Speciaal detail: Ooit werd Nicolaes Tulp zittend in deze stoel afgebeeld. Dat is heel bijzonder want notabelen lieten zich altijd staand vereeuwigen, immers: een man stáát in het leven.
De bekleding is nog origineel!! Het weefsel heet ‘tapisserie’, hoewel velen het ‘Gobelin’ noemen, maar die naam mag eigenlijk alleen gebruikt worden aan tapijt dat echt uit de “Manufacture des Gobelins” in Parijs komt (17e eeuw). Gobelin is een familienaam.
Klok met kandelaars
(horen niet bij elkaar)
Kandelaars, een van de eerste elektrische kandelaars. Een vergelijkbare kandelaar staat in het “oval office” in het Witte Huis. Ze zijn privébezit van Marcel Toebosch, antiquair gespecialiseerd in klokken
Klok, Frans, rond 1850. Ongebruikelijk groot formaat. Let op de ranonkels de vogels en de putti (liefdesgodjes, gevleugelde mollige peuters). Maison Marquis uit Parijs
Pianokrukje
Behoorde toe aan Prinses Christina, tenminste dat is lang gedacht. Maar er zit een verhaal aan. Prinses Christina is getrouwd geweest met Jorge Guillermo. Dat was een man die van mooie dingen hield en niet zuinig was met de aanschaf van kunst en antiek. Hij zou na de aankoop dan gezegd hebben: stuur de rekening maar naar de Oranjes…. Na de scheiding dacht Christina: al die reut van hem gaat de veiling weer op. Zo kwam ook dit krukje daar terecht, het oranje strikje en het label met kavelnummer en wapen van de Oranjes zit er nog aan! Het werd daar gespot door Frank Schermer Voest en die dacht, dit onooglijke ding kan nooit door Guillermo gekocht zijn! En dat bleek te kloppen, dit was ooit het pianokrukje van koningin Emma, uit de negentiende eeuw, met zeventiende-eeuwse stof, en is waarschijnlijk per abuis op de veiling terecht gekomen. Frank Schermer Voest ging bieden en kocht het uiteindelijk voor € 1000,- . Toen de hoofdconservator van Paleis het Loo het krukje zag staan zei hij: ‘dat hoort bij ons thuis!’ Het komt van de zolder van Paleis het Loo, die ook wel de Ikea van de Oranjes genoemd wordt.
Tweede vitrine rechts
Items uit de Collectie de Witte Zwaan, grotendeels Art Deco. Rond 1900. Bijzondere bloembol decoraties. De donkergrijze vaas komt het atelier van Emile Gallé, zijn favoriete motief, dat hij dan ook veel gebruikte in zijn werk, was de plant, hier de iris.
Eerste vitrine rechts
Het gouden nest van kunstenaar Mary Kuiper, verguld brons. Haar meest recente werk. Gewicht? 4 kg! Mary is een vriendin van Ellen te Damme. Zij maakt veel ‘nesten’, omdat die voor haar symbool staan voor geborgenheid, vruchtbaarheid en kwetsbaarheid. Mary heeft een piepklein nestje van paardenhaar geknoopt, dat mee is gegaan (samen met andere miniwerkjes) naar het ISS (International Space Station). Relatie met de bollencultuur: Een laagje stro beschermt niet alleen tegen vorst, maar voorkomt ook dat het zand van de bollenvelden in de herfst- en wintermaanden van de bollenvelden weg stuift. Kieviten en eenden er blij mee. In het warme stro-dek bouwen ze graag hun nestje en hazen vinden er in de wintermaanden een droog onderkomen, aldus de Koninklijke Algemene Vereeniging voor de Bloembollencultuur.
Radiofragment Gouden Nest
Wandklok, ook uit de collectie Toebosch, heel zeldzaam. Groen marmer.
Hendrik Jacobus Valk (1897 – 1986) was een Nederlands kunstschilder. In stijl en interesses bestaan er overeenkomsten tussen Valk en de leden van kunstenaarsgroep De Stijl waarvan Theo van Doesburg de oprichter was, maar hij weigerde om zich bij de groep aan te sluiten. Kenmerkende stijl: Door het accentueren van de kernlijnen blijft de werkelijkheid zichtbaar. Zie ook deze bloemen in een vaas, geometrisch weergegeven. Alleen de contouren zijn zichtbaar met zwarte lijnen.
Lakkabinet
Hiervan zijn er enkele tientallen bekend, drie ervan staan in het Gettymuseum in Malibu-Californië.
Het is door Hugenoten in een Engels atelier vervaardigd.
Het onderstel is in barokstijl, geheel verguld. Het bovenstel is hier gedecoreerd met voorjaarsbloemen, bloemen zijn tijdloos en toegankelijk, maar andere kabinetten kunnen hele andere versieringen hebben: mythologische en Bijbelse voorstellingen en landschappen.
Twee typisch Nederlandse vragen over dit kabinet:
Wat moet het kosten??
De vraagprijs is € 375.000,-
Waar diende het voor???
Joseph Estié (bekend van Kunst en Kitsch, werkzaam bij Salomon Stodel Antiquités in Amsterdam): ‘1. Representatie, 2. Representatie, 3. Representatie! Met andere woorden: Kijk mij eens!’ In alle laatjes en achter de deurtjes werden wel “voortbrengselen der natuur” bewaard: gedroogde bladeren en bloemen, schelpen, zeldzame gesteenten etc. Want wat doe je met je tijd als je zo rijk bent dat je niet hoeft te werken en als je geen televisie hebt… Met elkaar eten en drinken en mooie dingen bekijken en er elkaar over vertellen.
Het bijzondere van dit kabinet is dat het ‘blijft staan’, óók in een moderne omgeving: vóór een stalen constructie of een wand met een felle kleur.
Reactie van Jan Six de 10e op de vraag of het iets voor in zijn huis zou zijn: Nee, veel te extreem, heeft niet de soberheid die wij betrachten…
De jurk van Edwin Oudshoorn
(Lisse, 1980), modeontwerper.
Heeft een boutique in Leiden: Atelier Edwin Oudshoorn Bridal
Prachtig werk uit zijn Couture Collectie Botanix
Uit de collectie Botanix uit 2019. Deze jurk is gedragen door Ellen ten Damme, voor een foto-shoot. Decoraties met 24 karaats bladgoud, kralen. Stof: zijde/polyester, ingeweven (jacquard) lurex decoraties, dubbel geweven stof, waardoor er een soort ‘luchtbellen’ (in het groen) ontstaan, als bloemstelen.
De couturier heeft zich voor Botanix (2019) laten inspireren door de natuur en al het moois dat het te bieden heeft. Bloemmotieven en speelse vormen zijn de kern van de designs. Als je de collectie in zijn geheel ziet, doen de bonte kleuren en speelse silhouetten denken aan een samengesteld veldboeket. Oudshoorn staat bekend om zijn vakmanschap, gebruik van luxe materialen en oog voor detail.
Het Tulpboek
Schenking
Ter gelegenheid van de opening van de Schatkamer heeft het museum een facsimile van het beroemde Tulpboek (van Nicolaes Tulp!) van Jan Six de tiende cadeau gekregen! De facsimile is gedrukt op geschept papier. De oorspronkelijke blindgestempelde (dwz het stempelen zonder het gebruik van bladgoud, bladzilver of kleurperkamenten) band is precies nagemaakt, inclusief groene sluitlinten, twee ingeplakte prijslijsten en het ex libris (eigendomsmerkje) van Six van Hillegom op het binnenplat.
Facsimile komt van fac-simile = maak gelijkend, en betekent dus een duplicaat van een oude druk waarbij deze vrijwel identiek wordt nagemaakt en niet te onderscheiden is van het origineel.
Tijdens de Hollandse “bollengekte”(1634-1637) werd een tulpencatalogus samengesteld met ruim honderd aquarellen van vermoedelijk Jacob Marrel (1614-1681), met bijbehorende tulpennamen en in de meeste gevallen de waarde. Het is uitgegeven ter gelegenheid van een tulpenbollenveiling in Alkmaar in 163.7 Dit Tulpboek, dat waarschijnlijk ooit toebehoorde aan Nicolaas Tulp, is mogelijk de enige tulpencatalogus uit die periode die compleet is overgebleven.
Om het originele Tulpboek voor de collectie Six te behouden moest Jan Six de 10e zijn neven uitkopen voor € 750.000, =. Dit bedrag paste niet in de begroting van de culturele stichtingen van de collectie Six, maar kon worden bijeengebracht door middel van schenkingen van minimaal € 7500,- binnen één jaar. Zo kon het boek behouden blijven voor Nederland en kon voorkomen worden dat het boek terecht kwam in de internationale handel en niet als losse pagina’s verkocht kon worden.
Impressie van Bollenvelden door Rita Kok
Uit de Collectie Witte Zwaan
We kennen Rita Kok natuurlijk als ‘de vrouw van Wim Kok’, Minister President van 1994-2002, hij is overleed in 2018.
Rita heeft een heel eigen carrière als kunstenares opgebouwd met het ontwerpen van artistieke en industriële wandkleden. Experimenteren met verschillende weeftechnieken bracht haar tot haar vrije textielkunst. Zij vervaardigt materiaalstructuren waarin licht, lucht, schaduw en kleur minstens zoveel aandacht krijgen als het materiaal waarmee ze zijn geweven. Naast garens van linnen, wol en zijde gebruikt Rita onder meer perspex, vissnoer, metaaldraad en ook paardenhaar.
Een van de eerste dingen die Rita Kok als first lady deed: ze schafte de maandelijkse bijeenkomsten af die Ria Lubbers (haar voorgangster) organiseerde voor echtgenoten van bewindslieden. Die waren uit de tijd, vond ze. ,,Partners van ministers werken tegenwoordig meestal”, was haar argument. ,,Ze proberen zelf een invulling te zoeken voor hun leven.”
Colofon
Gastconservator
Ellen ten Damme
Vormgeving
Bob Looijschelder, Textiles & More
Bruikleengevers
Jan Six
Joseph Estié
Anna Lameris
Marcel Toebosch
Jacques Fijnaut
Jan Beekhuizen
Inez Stodel
Mary Kuiper
Edwin Oudshoorn
Frank Schermer Voest
Collectie Witte Zwaan
Deze tentoonstelling is mede mogelijk gemaakt door
Stichting Gildemeesters Bollenstreek
Lisse 825
Lokaal Fonds Lisse
Stichting voorheen Coöperatie onderling belang Lisse
Gemeente Lisse
Jeroen Blokker
Stichting Theater Floralis Lisse
Met dank aan
Eveline van Oirschot
Jan van Vliet
Herman Hollander
Gerard Schoemaker
Rick Brouwer, D’Vino
ZJHT Risk and Insurance Specialists
Alle vrijwilligers van Museum De Zwarte Tulp